Köpeklerde Tuvalet ve Kafes Eğitimi, Cezalandırma

TUVALET EĞİTİMİ
Yavru köpeğin tuvalet alışkanlığını kazanması zaman alır. İki, üç aylık
yavrudan tuvalet alışkanlığını kazanmasını kimse bekleyemez. Köpeğin
tuvaletini nereye yapacağını öğrenmesi bazen altı aylık olana kadar,
bazı ırklarda bundan da fazla sürebilir. Bazı kişiler İki, üç aylık
yavruyu eve getirdikten sonra üç, beş günde tuvaletini öğrenmesini
beklemektedirler. Bu imkansızdır. Köpeğin kasları güçlenmediğinden
istese de tuvaletini tutamaz ve geldiği zaman yapmak zorundadır.
Bebeklerin de yürümeye başladıktan sonra altları bezlenmektedir,
onlarında tuvalet alışkanlığını kazanmaları için belli bir süreye
ihtiyaçları vardır. Bana çok sayıda e-posta ile bu konuda soru gelmekte
ve yeni yavru alanlar köpeğin tuvaletini öğrenemediğinden ve evdeki
pislikden şikayetci olmaktadırlar. Yavru büyütürken bu pisliğe
katlanılması gerekmektedir. Eğer köpeğin tuvaletini öğrenene kadar
geçecek olan üç, beş ay içinde bunlara dayanamayacaksanız yavru köpek
almamalısınız.

Tuvalet eğitimi köpeğin muhtemelen sahibinden göreceği ilk eğitim
olacaktır. Tuvalet eğitimine başlanmadan önce köpek sahibinin bilmesi
ve daima göz önünde bulundurması gereken, köpek davranışlarını doğru
olarak anlamak ve olayı köpeğin bakış açısından görmekdir. Köpek doğru
ve yanlışı sadece tehlikeyi ve emniyeti öğrendiği zaman algılayabilir.
Bir yerde köpek için doğru yada yanlış yoktur. Köpek kendisi için
tehlikeli olarak bildiği şeylerden kendini sakınır, emniyetli olarak
gördüklerini ise uygular. Köpeğe verilen ödüller, pozitif pekiştirmeler
ona emniyeti; pozitif cezalandırmalar, negatif pekiştirmeler sakınması
gerekenleri öğretir.
Tuvalet eğitimi sırasında köpeğin tuvaletini yaptığı yer istenmeyen bir
yer ise ve buraya tuvaletini yaparken yakalanmış ve cezalandırılmışsa
bu yer onun için tehlikeli olarak algılanır. Bunun aksine tuvaletini
yaptığı yer istenilen bir yer ise ve yaptığı anda ödüllendirilirse veya
hiçbir ceza görmezse burası da onun için emniyetli bir yer olarak
algılanır. Bunun yanında cezayı ve ödülü veren sahibin köpeğin
tuvaletini yaptığı an yanında ve ona görünür olması veya olmaması
köpeğin, sahibinin yokluğunda veya varlığında durumu emniyetli veya
tehlikeli olarak algılamasına da yol açar.
Bir kaç örnek vermek gerekirse köpek oda da tuvaletini yaparken
yakalanıp cezalandırılırsa sahibinin yanında odaya tuvaletini yapmayı
tehlikeli olarak algılayacaktır. Fakat sahibi oda da yokken yaparsa
doğal olarak anında cezalandırılamayacağı için oda da sahibinin
yokluğunda tuvaletini yapmayı emniyetli olarak algılayacak ve sahibinin
yokluğunda tuvaletini yapmaya devam edecektir. Oda da sahibi varken
gidip masanın altına veya koltuğun arkasına tuvaletini yapatığında ise
sahibi tarafından görülmeyeceği için anında cezalandırılamıyacak, bu
durumda da köpek oda da sahibi olsa bile masa altına ve koltuk arkasına
tuvaletini yapmayı emniyetli olarak algılayacak ve yapmaya devam
edecektir. Köpeğin tuvaletini yapmasını istediğimiz yer evin dışında
ise her tuvaletini yaptığında ödüllendirilmesi ve bu davranışının
pekiştirilmesi köpeğin dışarısını emniyetli olarak algılamasına neden
olacaktır.
Tuvalet eğitiminde başarılı olmanın şartı köpeği devamlı gözetim
altında tutmak ve tuvaletini yapacağı an anında müdahale etmektir.
Köpeğinizi tuvaletini yapmak için dışarı çıkardığınız zaman onunla
oynamamanız, gezmeye başlamamanız gerekmektedir. Köpeğin çişini ve
kakasını yapana kadar bekledikten ve yaptığı anda ödüllendirdikten
sonra oyuna ve gezmeye başlamanız köpeğin yaptığı bu davranışın
arkasından ödül, oyun ve gezinti geleceğini bilmesi, evin dışına
yaptığı tuvaletinin pekiştirilmesine neden olacaktır. Eğer köpeği
dışarı çıkardığınızda önce gezdirir ve oynar tuvaletini yaptıktan sonra
da alıp eve götürürseniz, köpek dışarı tuvaletini yapmasını oyunun
bittiği ve eve girilme zamanının geldiği olarak algılayacağından
dışarıda yapılan bu davranış pozitif pekiştirilemiyecek, hatta negatif
cezalandırmaya dönüşecek ve dolayısıyla her dışarı çıktığında
tuvaletini yapmakta gecikecek belkide sizin bu süreyi beklemeyip köpeği
içeri almanıza neden olacaktır.
Yukarıda anlatılanlardan da anlaşılacağı gibi köpeğe tuvalet eğitimi
verilirken her eğitimde olduğu gibi istenen davranışlar ödüllendirilip
pekiştirilecek ve istenmeyen davranışlarda daha yapılmadan önlenecek
veya görmezlikten gelinecektir.
Köpeğin tuvaletini istenilen yerde yaptığı zaman ödüllendirilmez ise bu
tuvalet eğitimi olmaktan çıkıp köpeği kendi başına bırakmak olur.
Eğitimde mutlaka ödüllendirme (pekiştirme) olmalıdır.
Köpeğe vereceğiniz tuvalet eğitiminde uyulması ve uygulanması gereken
bazı yöntemler ve araçlar vardır. Bunların başında kafes eğitimi
gelmektedir.

KAFES EĞİTİMİ
Kafes yöntemi tuvalet eğitiminde en etkililerinden biridir. Kafesin
boyu köpeğin ırkına göre büyüdüğü zaman bile içinde rahatca
yatabileceği bir boyda olmalıdır.
Kafes ile tuvalet eğitiminde kafes köpeğe pozitif pekiştirme ile
tanıtılmalı, köpeğin kafesi sevmesi sağlanmalı ve içine girmeye istekli
hale getirilmelidir. Kafesin içine yumuşak bir bez, battaniye konulmalı
ve köpeğin yatarken rahat etmesi sağlanmalıdır. Köpek ilk olarak
kafesin yanına getirildiğinde kapısı açık bırakılmalı ve köpek
kesinlikle içeri sahibi tarafından konulmamalıdır.
Köpeğin sevdiği bir oyuncak köpeğe gösterilmeli ve sonrada bu oyuncak
kafesten içeri atılarak köpeğin girip alması beklenmelidir. Köpek
kafesten ürkebilir ve girmeyebilir. Bu durumda oyuncak sadece kafesin
hemen kapısı önüne atılmalı ve oradan köpeğin alması beklenilmelidir.
Daha sonra oyuncak yavaş yavaş daha içerilere atılıp köpeğin almasına
olanak tanınmalıdır. Köpek oyuncağı almak için kafesin içine girmeye
başladığı zaman köpeğin alışmış olduğu cesaretlendirici sözler
söylenmeli, el içeri sokulup köpek sevilmelidir bu esnada köpek içeri
girdiği zaman içeri atılacak ödül mamaları ile köpeğin içeri girmesi
pekiştirilmelidir. Kafesin kapısı kesinlikle köpeğin üstüne
kapatılmamalı ve bu işlemler köpek devamlı olarak kendi isteği ile
kafesin içine girip çıkarak oynamaya devam edene kadar devam
edilmelidir. Köpeğin mama vakti geldiğinde köpek gene bir oyuncak
atılarak kafesin içersine gönderilmeli arkasından mama tası kafesin
içersine, kapının yanına konmalı ve köpeğin kafes içindeyken mamasını
yemesi sağlanmalıdır. Yemeğini bitiren köpek çağrılmalı ve dışarı
çıktığında tuvaletini yapacağı yere götürülmelidir. Köpeğin yemeğini
yedikten sonra içerde kalmasına ve buraya tuvaletini yapmasına
kesinlikle müsade edilmemelidir.
Bu şekilde köpek kafesi iyice tanıdıktan ve alıştıktan sonra kapısı
köpek içeride iken kapatılabilir. Kafesin kapısı kapatılırken köpeğin
gene içeri kendinin girmesi sağlanmalı ve yanında oyuncağının bulunması
gerekmektedir. Köpeğin kapısı kapalı kafeste ilk defalar fazla
kalmasına müsaade edilmemelidir. Sahibi kafesin yanında bulunmalı ve
3-5 dakika sonra kapıyı açmalıdır. Köpek dışarı çıkarsa bir müddet
dışarıda oynayıp sonra tekrar köpeğin içeri girmesi sağlanmalı ve kapı
tekrar kapanmalıdır. Bu işlemlere sık sık devam edilmeli ve köpeğin
içeride kalma süresi yavaş yavaş arttırılmalıdır. Köpeği kafesin kapısı
kapalı iken içerde kalmaya alıştırırken sahibi kafesin yanından
ayrılmamalıdır. Köpeğin yaşı ne kadar küçükse, kafeste kalma süresi de
ona göre az olmalıdır. Eğer 2 aylık kadar bir köpeğiniz varsa en fazla
yarım saat kafeste bırakabilir ve zamanla bir saate kadar
çıkarabilirsiniz. Önceleri her yarım saatte bir köpek dışarı
çıkarılmalı ve tuvaletini yapmasına, oynamasına izin verilmelidir.
Kafes gün içerisinde sahibinin devamlı görebileceği evin uygun bir
yerinde olmalıdır. Örneğin mutfağa veya sık oturduğunuz bir odaya
konabilir. Mutfak ve bu gibi bir odaya gün içinde sıklıkla gireceğiniz
için köpeği kafes içinde izlemek rahat olacaktır. Kafesin geceleri
sahibinin yattığı odaya alınması faydalıdır. Kafes içinde kalma
sürelerine gecede uyulmalıdır. Fakat geceleri süreler daha uzun
tutulabilir. Sabaha karşı erken uyanan köpek kafeste izlenmeli ufak
seslerle mızmızlanmaya başladığı zaman kafesin yanına gidilmeli fakat
hemen kapısı açılmamalıdır. Bir süre beklenmeli köpeğin sesini kestiği
an kafes dışına alınmalıdır. İleride her ağladığı zaman kafesten
alındığının farkına varan köpek bunu kafesten çıkmak için kullanabilir
ve dışarı çıkmak istediğinde devamlı kafes içinde bağırabilir.
Yavru köpek kafesine alışıp kendi kendine girip çıkmaya başladıktan
sonra kafesin kapısı artık kapanmayıp kafesin etrafı çevrilerek kafes
de içinde olmak şartı ile köpeğe bir alan bırakılmalıdır. Bu alan
içersine de kafese en uzak olan yere gazete kağıdı konmalı, kafese
yakın yere ise köpeğin mama ve su kabı konmalıdır. Köpek bir müddet
sonra gazete kağıdına kaka ve çişini yaparken kafesi sadece yatmak için
kullanmaya başlıyacaktır. Bu yöntem özellikle köpeği fazla
izleyemeyenler için daha iyi bir yol olacaktır. Eğer kafesi
çevreleyecek çit gibi bir şey bulmazsanız evdeki küçük bir odayı da
kullanabilirsiniz. Bu odaya yukarıda tarif ettiğim gibi kafesi yere
sereceğiniz gazeteden uzak bir yere koymanız gerekir ki yavru yattığı
yer ile tuvaletin yapılacğı yeri ayırt edebilsin. Oda da yerlerde halı,
kilim gibi herhangi birşey olmamalıdır. Köpekler genelde tuvaletini
yumuşak bir yere yapmak ihtiyacındadırlar. Onun için yerde gazeteden
başka birşey olmazsa gidip onun üzerine yapmak isteyecektir.
Yurtdışında evcilhayvan mağazalarında bu iş için çimlendirilmiş
topraklar satılmaktadır. Bu çim tuvalet eğitimi için daha elverişlidir.
Eğer imkanınız varsa sizde bulacağınız uygun bir kaba çim ekip
kullanabilirsiniz.

KAFES EĞİTİMİNE ALTERNATİFLER
Kafesin mümkün olmadığı zamanlar başka alternatif metodlarda
uygulanabilir. Bu durumda köpeğe kafes gibi içinde bulunduğu sürece
rahat edeceği, içinde bulunmaktan hoşlanacağı kısıtlı bir alan
hazırlanır. Bu kısıtlı alan kafes eğitiminde olduğu gibi bir işlev
görecektir. Bu alanı evde yaratmak bir yerde sizin yaratıcılığınızada
kalmıştır. Örneğin evde bulunan ve köpeğin üzerinden atlayıp
geçemeyeceği büyüklükteki bavul ve çantalarla bu kısıtlı alanı
yaratabilirsiniz. Köpeğin rahatca yatıp kalkabileceği, dönebileceği bir
alan bırakacak şekilde bavulları duvarın kenarına bir dörtgen olacak
şekilde yerleştirin. Altına aynı kafeste yaptığınız gibi rahat bir
şeyler hazırlayın. Bu alanın bir köşesini sanki kapı gibi aralık
bırakın. Bütün bu hazırlıklardan sonra uygulayacağınız işlemler
yukarıda kafes metodunda anlattığımın aynısı olacaktır sadece kafes
yerine bu hazırladığınız yeri kullanacaksınız. Ben bahçede bakacağım
bir köpeğime tuvalet eğtimini evin giriş holünde odunlarla hazırladığım
ve önüne de kontrplak bir plakadan kapı koyduğum bir alanda vermiştim.
Kafes eğitiminde bebekler(insanlar) için olan parklarıda
kullanabilirsiniz. Yalnız burada dikkat etmeniz gereken parkın
parmaklık aralarının fazla geniş olup köpeğin çıkmak için boynunu bu
parmaklıklara kıstırmamasıdır. Ayrıca bu park ahşap ise ağacı
kemirmemesine de dikkat edilmelidir. Bebek parklarının yapısında
köpekler için yapılmış büyük üstü açık tel kafeslerde vardır bunlarıda
kullanmak başka bir seçenek olabilir.
Bunlardan hiç birini yapmanız mümkün değilse mutfak veya banyo gibi bir
yeride kafes niyetine kullanabilirsiniz. Bu iş için mutfak en
uygunlarından biridir. Mutfağın veya banyonun bir kısmına yukarıda
anlattığım gibi köpeğin rahatca yatacağı yumuşak bir yer hazırlayın bu
yer mutfak veya banyonun bir köşesinde az gidilen bir yerde olursa ve
önüde bir dolap veya yukarıda anlattığım gibi bir çanta vs. ile köpeğin
geçmemesi için kapatılabilirse daha iyi olur. Köpek bu alanlara
yukarıda kafes metodunda anlatıldığı şekilde alıştırılmalıdır. Bu gibi
yerlerde köpeğin yattığı yere yakın bir gazete açılarak serilirse ve
köpek tuvaletini yapacağı zaman alınıp bu gazetenin üzerine konulursa
kısa zamanda tuvaletini buraya yapmasını öğrenir. Gazete köpeğin
yattığı yere çok yakın olmamalı, bu nedenle tuvaletini yattığı yere
yapıyormuş gibi algılamamalıdır.
Köpek kafeste veya sonradan hazırlanmış bu tür alanlarda geçirdiği süre
içinde kendini oyalayabilmeli ve bu yerlere kendi isteğiyle, hoşlandığı
için girmelidir. Bunu sağlamakda sizin sabrınız ve pozitif pekiştirme
ile olabilir.

CEZALANDIRMA
Ceza istenmeyen davranışı yok etmez. İstenmeyen davranışı; ödülün
kaldırılması veya söndürme (extinction) dediğimiz davranışın
pekiştirilmemesi sonucu yavaş yavaş unutulması ve yapılmaması yok eder.
Ceza istenmeyen bir davranış için uygulandığı zaman geçici bir süre
için o davranışı durdurur fakat uzun süreli bir etkisi yoktur. Köpek
kısa sürede cezayı verenin yanında cezalandırıldığı davranışı yapmamayı
öğrenip cezayı verenin yokluğunda aynı davranışı yapmaya devam etmeyi
öğrenecektir. Tuvalet eğitiminde köpeğin evde yalnız olduğu zamanda
tuvaletini yapmamasını istediğimizden ceza bu durumda eğitime bir yarar
getirmeyecektir.
Sahibi köpeği eğitirken mümkün olduğu kadar köpeğine iyi adam olarak
görünmelidir. Cezanın uygulanması bunu engelleyecektir. Tuvalet
eğitiminde köpeğin tuvaletini istenilen yerlere yaptığı zaman yeteri
kadar ödüllendirip bu davranışı pekiştirilerek, davranış bu alanlarda
güçlendirildikten sonra ev içinde yasaklı yerde tam zamanında yakalanan
köpek tuvaletini yapmadan engellenmelidir. Bu köpeğe ceza vererek
yapılmamalıdır. Yani köpeğinize vurmayın, bağırmayın, azarlamayın
sadece köpeğinizi eğer istemediğiniz bir yerde tuvletini yapmaya
teşebbüs ederken gördüyseniz onu korkutmadan el çırparak veya köpeğin
dikkatini çekecek bir ses çıkararak engellemeye çalışın eğer bunu
başarmışsanız ve köpek tuvaletini yapmayı bırakmışsa hemen köpeği bu
yerden alarak tuvletini yapması gereke yere götürünüz ve orada yaptığı
zaman sevip ödüllendirin. Köpek tuvaletini yapmadan tam yaparken
engellenmelidir. Bu zamanlamay çok dikkat edilmelidir. Tuvaletini
yapacak köpek eğilerek, biraz da bacaklarını açarak pozisyon alır, tam
bu pozisyonda daha tuvaletini yapmamışken engelleyebilirseniz başarılı
olursunuz. Köpek tuvaletini yapmaya başladıktan sonra yapcaklarınız
etkili olmaz bundan sonra köpeğe mudahale etmek gereksizdir.

TUVALET EĞİTİMİNDE CLICKER KULLANMAK
Cliker yüklenmiş bir köpeği clikerı kullanarak istediğiniz davranışlarını pekiştirebilir, işinizi kolaylaştırabilirsiniz.
Köpek dışarıda istenilen yere çiş veya kakasını yaparken bittiği an
clikera basıp ardından yiyeceği verilerek davranışı pekiştirilir. Ev
içinde eğer kafes kullanılıyorsa köpeğin kafese alıştırılma aşamasında
cliker yararlı olacaktır. Yukarıda anlatıldığı gibi köpeği kafesin
içine girmesi için zorlamayın kafesin içerisine atılacak bir oyuncağı
takip eden köpek kafesin içine girdiği an clikera basın clikerın sesini
duyan köpek yiyeceği bekliyeceğinden arkasından elinizi kafese uzatarak
yiyeceğini verin. Bu işlemi defalarca yaptıktan sonra köpek yiyecek
almak için kafesin içine kendide girip çıkmaya başlıyacaktır her
girişinde clikera basıp yiyeceği verilmelidir. Köpek davranışı yeteri
kadar uygulayıp otomatikleştikten sonra artık buna bir cue "yerine"
ekleyebilirsiniz. Köpek içeri girmek için kafese doğru giderken tam
kafesin önüne geldiği zaman "yerine" denilip içeri girdiği an clikera
basılıp yiyeceği verilmelidir. Bu işlemlerde yeteri kadar tekrar
edilirse köpek kafesin yanındayken "yerine" denildiği zaman içeri
girdiği görülür. Bu durumdada köpek içeri girdiğinde clikera basıp
yiyeceği verin. Köpek yiyeceği almak için clik sesinden sonra kafesten
çıkmak isteyecek, sizin elinizi arayacaktır. Buna davranış iyice yer
edene kadar devam edin. Daha sonra içerde kalış süresini uzatmak için
"yerine" dedikten ve köpek içeri girdikten sonra clikera hemen basmayıp
3-5 saniye bekleyin köpekde içeride davranışın bitmesi için clik sesini
bekleyecektir. Clikera bastıktan sonra tekrar yiyeceği vererek bu
şekilde yaptıklarınıza devam edin ve giderek clickera basma süresini
yavaş yavaş uzatın.
Sahibi sabah işe gidip akşam eve gelen ve gün boyunca evde yalnız kalan
bir yavru köpeğe tuvalet eğitimi vermek oldukça güçtür. Hatta bazı
durumlarda imkansızdır. Böyle yavruların eğitimleri güçleşir ve çok
uzun zaman alır. Devamlı gözetim altında bulundurulamayan yavrulara
tuvalet eğitimi verilmesi yukarıda anlatıldığı gibi köpeğin yanlış
yerlere tuvaletini yapması engellenemeyeceğinden zordur.